Если говорить о крупных магнатских родах Беларуси, первыми, конечно, приходят в голову магнаты с резиденциями в Мире и Несвиже - Радзивиллы, вторыми - род канцлера Речи Посполитой, построившего свою резиденцию в Ружанах на Брестчине - не менее известный род Сапегов. И, вероятно, не менее крупный и влиятельный, берущий своё начало из Беларуси. Кстати, самый дворец в Ружанах был построен одним из самых известнейших представителей - Львом Ивановичем Сапегой (не путать с Львом Людвиком Сапегой, жившим на 200 лет позже), о котором и пойдёт разговор.
Лев Иванович Сапега - настоящий новатор юриспруденции, имеет прямое отношение к созданию III-го статута Великого Княжества Литовского 1588 года, который смог опередить своё время на несколько столетий, и является памятником старобелорусской письменности и языка, а также являлся источником для написания законов в Пруссии, Российского соборного Уложения и, вероятно, Конституции США.
Лев Сапега родился в имении Остовно (сейчас Бешенковичский район, Витебская область) 2 апреля 1557 года. Получение образования будущий канцлер начал в возрасте 7 лет, в несвижской частной школе Михаила Радзивилла Чёрного. Лев Сапега получал знания по философии, литературе, богословию, изучал польский, немецкий, латинский и греческий языки. В течение 3-х лет продолжал своё образование в Лейпцигском университете с 1570 года, после чего вернулся на родину. Начав свою карьеру с низших ступеней, в возрасте 70 лет достигает её вершины - должности гетмана или Верховного главнокомандующего Великого Княжества Литовского. В 1580 году Льва Сапегу приглашает к себе на должность писаря Стефан Баторий - в тот момент Король Речи Посполитой. Уже через год, заметив его таланты, король направляет Льва Сапегу на должность писаря ВКЛ.
В 1582 году Лев Сапега был назначен послом в Москву для урегулирования мирного соглашения с Московским царём Иваном Грозным. Пока Сапега вместе с охраной и посольством направлялся в Москву, в 1584 году Иван Грозный умирает, и, приехав в Москву, Лев Сапега вынужден вести переговоры с новым русским царём Фёдором Ивановичем. Несмотря на смену руководства, Льву Сапеге удаётся согласовать мирный договор и освободить из плена 900 своих соотечественников. За это в 1585 году он получает от короля Речи Посполитой должность подканцлера Великого Княжества Литовского, а в 1586 году - Слонимское староство, где находится знаменитый дворец Сапег. В 1587 году Стефан Баторий умирает, и Лев Сапега проявляет ещё большую политическую активность. На трон Речи Посполитой претендуют сын шведского короля Сигизмунд Ваза, австрийский эрцгерцог Максимилиан и российский царь Фёдор Иванович. Лев Сапега использует поддержку кандидатуры российского царя как возможность принять III статут ВКЛ в 1588 году.
Лев Сапега имел непосредственное отношение к созданию статута ВКЛ. В статут вошли нормы государственного (конституционного) права, чего в то время не имелось в законодательстве других европейских государств. Новые государственно-правовые нормы статута опередили своё время. В статуте была отражена идея трёх ветвей власти - законодательной, исполнительной и судебной. Были отражены идеи Реформации и веротерпимости, согласно которым Великому князю и государственным учреждениям предписывалось обеспечивать спокойствие всех жителей государства независимо от того, к какой христианской конфессии они принадлежат. Идеи гуманизма отражались в нормах общественного и уголовного права, гарантировались права собственности мещан; каждый гражданин имел право выезжать за границу, если это не противоречило безопасности государства. Статут юридически утверждал отношения между Княжеством и Короной, сложившиеся после 1569 года; запрещал назначать на государственные посты и наделять землёй иностранцев и иноземцев, в том числе подданных Короны.
Если начать гуглить первую Конституцию, то, скорее всего, появится либо Конституция Речи Посполитой 3 мая 1791 года, либо Французская конституция 1791 года. Согласно Википедии, первая конституция нового времени - это Конституция США. Кстати, в борьбе за независимость Соединенных Штатов Америки принимал активное участие другой наш земляк - Тадеуш Костюшко. Тем не менее, статут ВКЛ 1588 года имеет все признаки и выполняет все задачи основного закона государства, но не является конституцией, так как назван иначе.
С 1621 года Лев Сапега занимает должность Виленского воеводы, а с 1625 года - гетмана Великого Княжества Литовского.
В 1630 году Лев Сапега умирает. Он похоронен в Вильнюсе, в костеле святого Михаила Архангела. В Лепеле установлен памятник выдающемуся государственному деятелю, который опередил своё время, а в деревне Островно установлена памятная табличка.
#Беларусь #ЛевСапега #ЮридическиеИнновации #ВеликоеКняжествоЛитовское
#Белaруское_наследие #Неизвестные_факты #Вдохновляющие_истории
Мы родам з Беларусі: Леў Сапега
Калі мы пачнем размову аб буйных маграцкіх радах Беларусі, першыя, канешне, узгадваюцца маграты з рэзідэнцыямі ў Несвіжы і Міры - Радзівілы, другімі - род да якога належыў канцлер Рэчы Паспалітай, пабудаваў сваю рэзідэнцыю ў Ружанах на Брэстчыне - род Сапегаў. Напэўна, ня менш быйны і ўплывовы род паходзячы з тэрыторыяў сучаснай Беларусі. Дарэчы той самы палац у Ружанах быў пабудаваны адным з найвыбітнейшых прадстаўнікоў Сапегаў - Львом Іванавічам Сапегам (не блытаць з Львом Людвікам, які жыў на 200 год пазней), аб якім сёння і пойдзе размова.
Леў Іванавіч Сапега сапраўдны наватар права, мае дачыненне да стварэнне ІІІ-га статута Вякікага княства Літоўскага 1588 года, які здолеў апярэдзіць свой час на некалькі стагодзяў, акрамя таго з’яўляецца помнікам старабеларускай мовы, быў крыніцаю для напісання законаў Прусіі, Расейскім саборным Ўлажэнні, і, верагодна, канстытуцыі ЗША.
Леў Сапега нарадзіўся ў маёнтку Астраўно (зараз Бешенковіцкі район, Віцебшчына) 2 красавіка 1557 года. Адукацыю будучы канцлер пачаў атрымліваць ва ўзросце 7 год, у нясвіжскае ўласнай школе Мікалая Радзівіла Чорнага. Леў Сапега атрымліваў веды па філасофіі, літаратуры, багаслоўі, вывучаў польскую, нямецкую, лацінскую і грэцкую мовы. Працягваў сваю адукацыю ў Лейпцыгскім універсітэце з 1570 цягам 3х гадоў, пасля чаго вяртуўся на радзіму. Пачаўшы сваю кар’еру з самых першых ступеняў, ён ва ўзросце 70 год сягае яе вяршыны - пасады гетмана Вялікага Княства Літоўскага то бок вярхоўнага галоўнакамандуючаго. У 1580 годзе Льва Сапегу запрашае да сябе на пасаду пісара, тагачасны кароль Рэчы Паспалітай, Стэфан Баторы, а праз год, заўважаючы яго таленты і здольнасці, накіроўвае на пасаду пісара ВКЛ.
У 1582 годзе Леў Сапега быў названы амбасадарам у Масвку, для ўзгаднення з Расейскім царом Іванам IV Грозным мірнай дамовы. Пакуль Леў Сапега разам з аховаю і амбасадаю накіроўваліся ў Маскву, у 1584 годзе Іван Грозны памірае, і, трапіўшы ў Маскву, Леў Сапега вымушаны дамаўляцца з новым расейскім царом Федарам Іванавічам. Нягледзячы на змену кіраўніка, Леў Іванавіч дае рады ўзгадніць мірную дамову і вызваліць з палону 900 сваіх суайчыннікаў. За такія вынікі ў 1585 атрымлівае ад караля Рэчы Паспалітай пасаду падканцлера Вялікага Княства Літоўскага, а ў 1586 годзе Слонімскае староства, дзе і знаходзіцца той самы палац Сапегаў. У 1587 г. памірае кароль Стэфан Баторый, і Леў Сапега праяўляе яшчэ больш палітычнай актыўнасці. На трон Рэчы Паспалітай прэтэндуюць сын швецкага караля Сігізмунд Ваза, аўстрыйскі эрцгерцаг Максімільян і расейскі цар Фёдар Іванавіч. Леў Сапега выкарыстоўвае падтрымку кандыдатуры расейскага цара, што дае магчымасць прыняць у 1588 годзе III статут ВКЛ.
Леў Сапега меў непасрэднае дачыненне да стварэнне статуту ВКЛ. У статут увайшлі нормы дзяўжаўнага (канстутыцыйнага) права, чаго ў той час не было ў заканадаўсвах іншых еўрапецскіх краін. Некаторыя дзяржаўна-прававыя ідэі статуту апярэдзілі свой час. У статуце была адлюстравана ідэя троў галінаў ўлады - заканадаўчай, выканаўчай і судзебнай. Былі адлюстраваны ідэі Рэфармацыі і верацярпліваці згодна з якімі Вялікаму князю і дзяржаўным установам прыпісана забяспечваць спакой усіх жыхароў дзяржавы ў незалежнасці ад таго да якой з хрэсціянскіх канфесіяў яны належаць. Ідэі гуманізма адлюстраваліся ў нормах грамадзянскага і крымінальнага права, так гарантаваліся маёмастныя правы мяшчанаў, кожны грамадзянін меў права выезда за мяжу, калі гэта не супярэчыла бяспеке дзяржавы. Статут юрыдычна зацвержваў фактычныя адносіны паміж Княствам і Каронай якія склаліся пасля 1569 года, забараняў прызначаць на дзяржаўныя пасады і надзяляць замлёю інжаземцаў і замежнікаў, у тым ліку падданых Кароны.
Еслі шукаць у пошукавых сістэмах першую канстытуцыю хутчэй за ўсё мы пабачым там альбо кантытуцыю 3 мая 1791 года альбо Французкую канстытуцыю. Згодна з Вікаіпедыяй першая канстытуцыя Новага часу - Канстытуцыя ЗША, у брацьбе за незалежнасць якіх прымаў актыўны ўдзел яшчэ адзін наш зямляк - Тадэвуш Касцюшка. Але статут ВКЛ 1588 года мае ўсе прыкметы і выконвае ўсе задачы асноўнага закону дзяржавы, але не з’яўляецца канстытуцыя бо названы інакш.
З 1621 года Леў Сапега займае пасаду Віленскага ваяводы, а з 1625 гетмана Вялікага Княства Літоўскага.
У 1630 годзе Леў Сапега памірае, ён быў пахаваны у Вільне, у касцёле святога Міхаіла Архангела. У беларускім Лепеле усталяваны помнік выбітнаму дзяржаўнаму дзеячу, які апярэдзіў свой час, а ў вёсцы Астраўно памятная шыльда.
#Натхняльныя_гісторыі #Беларусь
#Беларуская_спадчына #Надзейныя_гісторыі #Невядомыя_факты