Education Project "Human rights – your rights"
- Is the employer entitled to terminate the employment contract only because you participated in a protest action outside working hours or you have been placed under administrative arrest?
- How can your personal interests and activities affect your job protection?
Let's figure it out together
Please watch our film "The Right to Work vs Political Opinion"
& see the detailed analysis below
Мы жывем у палітычна зараджаны час, калi пратэстная актыўнасць стала звычайнай з'явай, а ў сацыяльных сетках бушуюць палітычныя дэбаты.
Суцэль натуральна, што палітычныя пытанні час ад часу выплюхваюцца на працоўнае месца. Аднак для многіх з нас адстойванне палітычных поглядаў, якія не адпавядаюць дзеючаму рэжыму, заканчваецца звальненнем.
“Мяне выклікалі ў кадравую службу прадпрыемства, дзе я працую. У кабінеце знаходзіўся мой непасрэдны начальнік, кадравік і зусім незнаёмы мне чалавек. Мяркуючы па выпраўцы - са структуры, якая знаёмая кожнаму беларусу. Гутарка, калі можна яе так назваць, пачалася з таго, што я была вельмі добрым спецыялістам, але зараз усё змянілася. Мяне пачалі пераконваць у тым, што я занадта актыўная стала ў палітычным полі, цікаўлюся не тымі пытаннямі, і наогул, БЧБшніца. Вынік гутаркі - 2 месяцы на пошукі новай працы».
Менавіта ў такім духу, а часам і без магчымасці знайсці іншае месца працы, рэжым развітваецца са спецыялістамі, не думаючы аб «кадравым голадзе», які ўжо бушуе ў краіне са страшнай сілай. У гэтым артыкуле мы пагаварым аб падставах спынення працоўных адносін, аб тым, чаму важна ведаць свае правы і як іх можна абараніць, нават калі часам гэта здаецца немагчымым.
У першую чаргу давайце разбяромся з дзеючым працоўным заканадаўствам, у прыватнасці, з умовамі і парадкам спынення працоўных адносін.
Скасаванне працоўнага дагавора
Агульныя падставы скасавання працоўнага дагавора пералічаны ў арт. 35 Працоўнага кодэкса (далей - ПК). Аднак калі мы гаворым аб падставах звальнення часовых або сезонных работнікаў, то гэта будуць асобныя артыкулы ПК (арт. 294 і арт. 301 адпаведна). Акрамя гэтага, у артыкуле 47 прапісаны дадатковыя падставы спынення працоўнага дагавора з некаторымі катэгорыямі работнікаў пры пэўных умовах. Аднак больш частымі ва ўжыванні, як правіла, з'яўляюцца:
1) Скасаванне дагавора па ініцыятыве наймальніка (арт. 42 ПК)
2) Спыненне працоўных адносін па пагадненню бакоў (арт.37 ПК)
3) Заканчэнне тэрміна дзеяння дагавора
Больш падрабязна разгледзім варыянт 1) "скасаванне дамовы па ініцыятыве наймальніка", паколькі менавіта з ім і звязаныя новаўвядзенні 2021г. Якія сітуацыі сюды ставяцца? Усе яны апісаныя ў артыкуле 42 ПК. Пры ўважлівым азнаямленні з артыкулам, вы можаце пераканацца, што пагрозы аб звальненні з боку наймальніка могуць застацца толькі пагрозамі, паколькі юрыдычна яны не замацаваныя ў ПК. Аднак гэта не перашкаджае наймальніку пры моцным жаданні пазбавіцца ад нязручнага работніка, падагнаўшы яго сітуацыю пад "артыкул". З гэтай мэтай работніку важна разумець, як адбываецца звальненне па тым ці іншым артыкуле. Ведаць парадак і працэдуру - ужо паўсправы для таго, каб не дапусціць парушэння працоўных правоў.
Давайце разгледзім з вамі канкрэтную падставу для звальнення. Напрыклад, п. 4 арт. 42 "неадпаведнасць працаўніка займаемай пасадзе служачага (прафесіі рабочага) або выконваемай працы, з прычыны недастатковай кваліфікацыі, якая перашкаджае працягванню гэтай працы".
Як вы разумееце, адной заявы з боку наймальніка аб неадпаведнасці вамі займаемай пасады недастаткова. Гэта якраз павінен даказаць наймальнік шляхам правядзення атэстацыі. Пры гэтым вынікі атэстацыі не з'яўляюцца вырашальнымі, паколькі, прымаючы рашэнне аб звальненні працаўніка, трэба ўлічваць усе акалічнасці, якія адлюстроўваюць кваліфікацыю працаўніка і яго дзелавыя якасці. Важна адзначыць, што звальненне адбываецца толькі тады, калі недастатковая кваліфікацыя сапраўды перашкаджае працягванню працы. Пры гэтым недагляды ў працы павінны мець сістэматычны, а не разавы характар.
А вам прапанавалі перавод?
Калі наймальнік мае падставы для звальнення працаўніка за неадпаведнасць займаемай пасадзе, то ён абавязаны прапанаваць працаўніку перавод. Пры гэтым працаўніку трэба даць увесь спіс існуючых вакансій. Гэта можа быць як праца, якая адпавядае адукацыі работніка, так і любая іншая, у тым ліку ніжэйаплатная. Суд можа аднавіць працаўніка на працы, калі высветліць, што яму не былi прапанаваныя ўсе вакансіі.
Вы з'яўляецеся членам прафсаюза?
У гэтым выпадку, як мінімум за 2 тыдні да звальнення, наймальнік павінен апавясціць прафсаюз, членам якога вы з’яўляецеся. Па заканчэнні гэтага тэрміна працаўніка можна звольніць. Аднак калектыўны дагавор, пагадненне могуць забараняць звальненне працаўніка без згоды прафсаюза.
Калі прафсаюза няма або працаўнік у ім не знаходзіцца, то звольніць можна адразу.
Важны момант. У працоўным заканадаўстве вызначаны асаблівыя катэгорыі работнікаў, якія могуць быць абаронены ад звальнення па дадзеным артыкуле. Імі з'яўляюцца, напрыклад:
- цяжарныя жанчыны
- жанчыны з дзецьмі да 3 гадоў
- самотны бацька цi мацi, якія маюць дзіця да 3 гадоў
Але ж зараз ёсць "палітычныя" падставы для звальнення! Што ў гэтым выпадку?
Сапраўды, у 2021 г. у працоўны кодэкс былі ўнесены змены і артыкул 42 папоўніўся новаўвядзеннямі, сярод якіх ёсць сітуацыі, калі наймальнік зможа скасаваць з працаўніком працоўны дагавор:
- за адсутнасць на працы ў сувязі з адбываннем адміністрацыйнага спагнання ў выглядзе адміністрацыйнага арышту;
- за прымус працаўнікоў да ўдзелу ў страйку, стварэнне іншым працаўнікам перашкод для выканання іх працоўных абавязкаў, заклік працаўнікоў да спынення выканання працоўных абавязкаў без уважлівых прычын;
- за ўдзел працаўніка ў незаконным страйку, а таксама іншых формах адмовы працаўніка ад выканання працоўных абавязкаў (цалкам або часткова) без уважлівых прычын.
Прычыны ўключэння такіх зменаў відавочныя: зрабіць звальненне больш простым інструментам уздзеяння на палітычна актыўных супрацоўнікаў. Вядома, гэтыя падставы ніяк не злучаны з мерай адказнасці працаўнікоў у плане працоўных адносін.
Па сутнасці, наймальнік карае працаўнікоў за тое, на што яны і так маюць права. Напрыклад, права на страйк - гэта свайго роду спосаб абароны працаўнікамі сваіх эканамічных і сацыяльных правоў.
Вядома, агульнасусветная практыка не выключае сітуацый, калі права на страйк можа быць абмежавана. Аднак мэта такога абмежавання павінна быць зразумелай, абгрунтаванай і зыходзіць з грамадскіх інтарэсаў. Напрыклад, права на страйк можа быць абмежавана або забаронена:
(1) на дзяржаўнай службе толькі для дзяржаўных служачых, якія ажыццяўляюць уладу ад імя дзяржавы;
ці (2) ў арганізацыях, якія аказваюць асноўныя паслугі, перапыненне якіх можа паставіць пад пагрозу жыццё, асабістую бяспеку або здароўе ўсяго або часткі насельніцтва.
Становіцца відавочным, што ў нашым выпадку змены ўносіліся з мэтай бяспекі дзейнага рэжыму, спалоханага хваляй пратэстнай актыўнасці працоўных калектываў пасля жніўня 2020 г.
Часам, нягледзячы на відавочны зыход працоўных спрэчак у палітычна матываваных справах, мы рэкамендуем пазмагацца за сябе і свае правы. Пра тое, як гэта зрабіць і куды можна і трэба звяртацца, чытайце ў нашым артыкуле "Абарона працоўных правоў ва ўмовах аўтарытарызму".
#ПраваНаПрацу #RightToWork #WorkRights
#PoliticalOpinion #discrimination #rights #employer #tradeunion
#humanrights #yourrights #правычалавека #тваеправы
#правачеловека #твоиправа
abt. project: Education Project "Human rights – your rights" (belaruswomen.org)
You can obtain legal advice by writing to us at e-mail: legal@belaruswomen.org
Free legal assistance: Project Femida (belaruswomen.org)
You can obtain legal advice by writing to us at e-mail: legal@belaruswomen.org
Psychological assistance: Psychological Helpline (belaruswomen.org)